Tâm lý Nạn nhân (Victim Mentality) Là Gì?
Bạn có thường xuyên cảm thấy mình không có quyền kiểm soát tình huống, hoặc rằng người khác đang cố tình gây khó dễ cho bạn? Hay bạn thấy dường như những điều tồi tệ luôn xảy ra với mình, bất kể bạn làm gì? Nếu bạn thường đổ lỗi cho người khác về các sự việc hay tình huống trong cuộc sống, có thể bạn đang mắc phải thứ gọi là tâm lý nạn nhân.
Đây là một trạng thái tâm lý gồm 4 đặc điểm chính:
1. Luôn tìm kiếm sự công nhận cho vị thế “nạn nhân” của mình
Người có tâm lý nạn nhân luôn tìm kiếm sự công nhận từ người khác về tình trạng “nạn nhân” của họ. Điều này có thể thể hiện qua việc liên tục than phiền về những trở ngại hoặc coi các thay đổi hoàn cảnh là bất công.
2. Tự coi mình ở vị thế đạo đức cao hơn
Người có tư duy nạn nhân ngầm tin rằng mình vượt trội về mặt đạo đức. Nói ngắn gọn: họ đúng, và những ai không đồng ý hay có quan điểm khác đều sai.
Đây là dạng tư duy trắng–đen, thiếu sự tinh tế và không thể đối diện với sự phức tạp của cuộc sống. Họ cũng thường cảm thấy mình có quyền được nhận mọi điều “tốt đẹp”, dù không bỏ ra nhiều công sức hay nỗ lực.
3. Thiếu sự đồng cảm với nỗi đau và khó khăn của người khác
Người mắc kẹt trong tư duy nạn nhân thường chỉ tập trung vào bản thân và khó đặt mình trong góc nhìn của người khác.
Họ thiếu kỹ năng cảm xúc, lòng trắc ẩn và sự đồng cảm. Điều này gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến các mối quan hệ, cả cá nhân lẫn công việc, dẫn đến bị xa lánh, cô lập và cô đơn — mà họ lại coi đây là bằng chứng nữa cho sự bất công.
4. Thường xuyên nghiền ngẫm về những trải nghiệm trong quá khứ
Sự “nghiền ngẫm” (rumination) là việc lặp đi lặp lại những suy nghĩ về trải nghiệm tiêu cực trước đây, dẫn đến tâm trạng thấp, bao gồm cảm giác xấu hổ, buồn bã, tuyệt vọng và thậm chí là trầm cảm.
Dấu hiệu của tư duy theo tâm lý nạn nhân
Các dấu hiệu thường gặp gồm:
- Đổ lỗi cho người khác về vấn đề và khó khăn của mình
- Phủ nhận trách nhiệm, coi bản thân là người bị động, hoàn toàn bất lực trước những sự kiện tiêu cực được cho là vượt ngoài khả năng kiểm soát.
- Tự thương hại, chìm đắm trong những bất hạnh (thường là do mình cảm nhận) và cảm thấy tội nghiệp cho bản thân
- Chống lại sự thay đổi hoặc không chủ động cải thiện tình hình
- Cái nhìn tiêu cực về cuộc sống, luôn mong đợi và dự đoán kết quả xấu
Kết luận
Việc duy trì tư duy nạn nhân ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tinh thần và hạnh phúc. Để vượt qua, cần nhận thức về khả năng tự chủ, chịu trách nhiệm cho hành động của mình và tích cực hướng tới thay đổi tích cực.
Tư vấn tâm lý, huấn luyện cá nhân (coaching) hoặc tự suy ngẫm (self-reflection) có thể giúp chuyển đổi tư duy nạn nhân thành niềm tin vào năng lực bản thân.